Ticari rekabetin yoğun olduğu günümüzde, rakipler müşteri memnuniyetini sağlamak
için reklamlarında ürün imajını marka ve tasarım yolu ile öne çıkartmaktadırlar. Bu
noktada, müşterilerin satın alma kararlarını etkileyen başlıca iki unsurun marka ve
tasarım olduğu söylenebilir.
Tasarım kısaca, bir ürünün tamamının veya bir parçasının çizgi, şekil, renk, biçim,
doku, malzemenin esnekliği veya süslemesi gibi insan duyuları ile algılanabilen çeşitli
unsur veya özelliklerin oluşturduğu görünüm olarak tanımlanabilir. Tasarımın
sanayiye uygulanması ise endüstri ürünleri tasarımı alanına girmektedir.
Seri üretim için tüketici ihtiyaç ve problemlerine yönelik, estetik, işlevsellik, ergonomi,
malzeme bilgisi, pazarlanabilirlik, üretim yöntemleri ve olanakları gibi çeşitli kriterler
gözetilerek yapılan tasarıma endüstri ürünleri tasarımı ya da endüstriyel tasarım adı
verilmektedir.
Endüstride tasarıma yüklenen amaç, ürünün işlevselliğine katkıda bulunmak ve
görünümünü değiştirerek pazarlamaya yardımcı olmaktır. Tüketiciler, malzeme
kalitesi ve teknik bakımlardan aynı olan iki ürün arasında tercih yaparlarken o ürünün
tasarımı büyük rol oynamaktadır. Hatta bazen müşteri tercihlerinde tek başına
belirleyici olabilmektedir. Bu noktada, ticari rekabette çok büyük önemi olan ürün ve
ambalaj tasarımlarının tasarım sahibi firma veya kişi tarafından tescillenmesi büyük
önem kazanmaktadır.
Endüstriyel Tasarım Tescilinin Gerçekleştirilebilmesi İçin Tasarımın Taşıması
Gereken şartlar
Bir tasarımın tescil edilebilmesi için bazı şartları taşıması gerekir. Bunlar; yenilik, ayırt
edici nitelik, ürün veya ürünün parçası, insan duyuları ile algılanabilen görünümü
olarak özetlenebilir.
a) Yenilik: Bir tasarımın aynısı, başvuru veya rüçhan tarihinden önce dünyanın
herhangi bir yerinde kamuya sunulmamış ise, o tasarım yeni kabul edilir.
Tasarımlar sadece küçük ayrıntılarda farklılık gösteriyorlarsa aynı kabul edilir.
b) Ayırt edici nitelik: Ayırt edici kavramı, bir şeye özgün nitelikleri, özellikleri
belirtmek için kullanılır. Bir endüstriyel tasarımın tüketici üzerinde bıraktığı genel
izlenim ile diğer bir tasarımın aynı tüketicide bıraktığı genel izlenim arasında
belirgin bir farklılık oluşuyorsa o tasarımın ayırt edici niteliğe sahip olduğu
söylenebilir.
c) Ürün veya ürün parçası: Üründen bağımsız olan bir tasarım koruma altına
alınmaz. Tescile konu olan tasarımın bir ürün veya parçasına uygulanmış olması
gerekir.
Bunlar Kanun‟da; nesne, bileşik sistem veya bu sistemin parçaları, set, takım,
ambalajlar, birden çok nesne veya sunuşun bir arada algılanabilen bileşimleri, grafik
semboller ve tipografik karakterler olarak ifade edilmektedir.
d) İnsan duyuları ile algılanabilen görünüm: Tasarım, genellikle ürünün görünümü
ile ilgili bir özellik olduğundan, başta görme duyusu ile algılanabilmesinin yanı sıra
tüketicilerin beş duyusu ile de algılanabilecek farklılıklara sahip olabilir.
Endüstriyel Tasarım Tescil Başvurusu
Tasarımların tescili için yetkili merci Türk Patent Enstitüsü‟dür. Yurt içinden ve yurt
dışından yapılacak tüm başvurular Türk Patent Enstitüsü‟ne veya onun yetkili kıldığı
makama yapılır.
Tescili yapılmış tasarımın sahibine, Endüstriyel Tasarım Tescil Belgesi verilir.
Tasarım koruması başvuru tarihinden itibaren 5 yıldır. Bu süre beş yılda bir
yenilenmek suretiyle toplam 25 yıla kadar uzatılabilir. Tescil gerçekleştikten sonra
tasarım hakkı tasarımcıya veya onun hukuki haleflerine aittir.
Tasarımın kullanılması hak ve yetkileri münhasıran tasarım hakkı sahibinindir.
Üçüncü kişiler, tasarım hakkı sahibinin izni olmadan, koruma kapsamındaki
tasarlanan veya tasarımın uygulandığı bir ürünü üretemez, piyasaya sunamaz,
satamaz, sözleşme yapmak için icapta bulunamaz, ithal edemez, ticari amaçlı
kullanamaz veya bu amaçla elde bulunduramazlar.
Bir tasarımın tescili için başvuru, 554 sayılı KHK‟nin Uygulama Şeklini Gösterir
Yönetmelik‟te belirlenen şekilde hazırlanan tasarım başvurusu dilekçesi ile Türk
Patent Enstitüsü‟ne yapılır. Başvuru için gerekli olan belgeler; başvuru dilekçesi,
başvuru ücreti, tasarımı açıklayan tarifname ve tasarımı konu alacak veya tasarımın
uygulanacağı ürünlerin tanıtımı (4 adet), görsel anlatım (11 adet) ve tasarımcının
kimliğidir. Tasarımın başvuru sahibinin tüzel kişi olması halinde, başvuru dosyasına
noterden onaylı imza sirküleri de eklenmelidir.
Başvurunun İncelenmesi
Tasarım tescil başvurusu, Türk Patent Enstitüsü tarafından; şekli, başvuruda
bulunma hakkı, rüçhan hakkı ve mutlak red nedenleri (kamu düzeni ve genel ahlaka
aykırı tasarımlar gibi) bakımından incelenir. Enstitü yapacağı inceleme sonucunda;
tescil talebini geri çevirebilir, herhangi bir eksikliğin olmadığına karar verirse
başvurunun kesinleşmesini sağlayabilir veya eksikliklerin yönetmelikte öngörülen
süre içinde giderilmesini isteyebilir.
Tescil ve İlan
Gerekli kanuni şartlar yerine getirilmişse ve başvurunun geri çevrilmesini gerektirecek
bir neden bulunmazsa tasarım sicile kayıt edilir. Tescili gerçekleşmiş tasarımlar, her
ay yayımlanan Resmi Endüstriyel Tasarımlar Bülteni‟nde ilan edilir. İlan süresi 6
aydır. Ancak tasarım tescili sahibi eğer dilerse, referans tarihinden başlamak ve 30 aydan
uzun olmamak üzere, başvuru sırasında yayının ertelenmesi talebinde bulunabilir.
Yayın erteleme talebi bulunan ve ilan tarihi kesinleşmiş olan tasarım tescilinin sicil
kaydı yapılır, ancak gerek tasarımın görsel anlatımı, gerekse başvurunun diğer
belgeleri kamu incelemesine kapalı tutulur.
İtiraz ve İnceleme
İlanı yapılmış bir tasarımla ilgili olarak, gerçek veya tüzel kişiler ile ilgili meslek
kuruluşları gerekçelerini açıkça belirtmek ve ilgili yönetmelikte öngörülen şartları
yerine getirmek koşuluyla, tasarım belgesinin verilmesine karşı Enstitü nezdinde itiraz
edebilir. İtirazların yazılı olarak ve ilan tarihinden itibaren altı ay içinde yapılması
zorunludur.
Enstitü itirazları incelerken gerekli gördüğü takdirde, tarafların itiraz ve savunmalarını
ilgili taraflara iletir ve yazılı görüşlerini alır. Enstitü itirazları inceledikten sonra; şekli
bir işlemin yerine getirilmediği veya eksik yapıldığı gerekçesiyle bu eksikliklerin
giderilmesine, tasarım belgesinin verilmesi ile ilgili işlemlerin geçersizliğine, eksik
işlemlerin tamamlanmasına ve hatalı işlemlerin yeniden yapılmasına veya tasarım
belgesinin iptaline karar verebilir. Enstitü tarafından, tasarım belgesinin iptal kararı
verildikten sonra, söz konusu karar bültende yayınlanır.
Endüstriyel Tasarım ve Hukuk
Tasarımdan doğan hakları tecavüze uğrayan tasarım hakkı sahipleri; tecavüzün
önlenmesi, tecavüzün durdurulması, tecavüzün giderilmesi, tecavüzün tespiti, maddimanevi
ve itibar tazminat, el koyma, ürünler ve araçlar üzerinde mülkiyet hakkı
tanınması, şekil değiştirme ve imha, mahkeme kararının ilgililere tebliği, kamuya ilan
yoluyla duyurulması ve hükmün ilanı, ihtiyati tedbirler ve ihraç ya da ithal edilen var
ise bu ürünlerin gümrüklerde el konulması davalarını açabilirler.
Tasarım hakkına tecavüz halinde verilecek cezalar işlem, fiil ve suça iştirak (katılma)
ayırımına bağlı olarak farklılıklar göstermektedir. Kanuna uymayanlar hakkında hapis
cezası, para cezası, işyerinin kapatılması, ticaretten men edilmesi yaptırımları
getirilerek, uygulamada etkinliğin sağlanması amaçlanmıştır
Tasarım Sahibini Koruyan İstihkak Davası
Kanuna göre; gerçek tasarım sahibi veya halefi, haksız tasarım sahibine veya onun
halefine, tasarım incelemesi devam ederken başvurunun gasp edilmesi nedeniyle
istihkak davası açabilirler. Haksız başvuru sahibine tasarım tescil belgesi verilmişse,
gerçek hak sahibi; tasarımın kendisinin devredilmesini hukuki yollarla talep edebilir.
Dava, tescilli tasarım hakkının ilan tarihinden itibaren iki yıl içinde, kötü niyetin varlığı
halinde tasarımın koruma süresinin sonuna kadar açılabilir.
Koruma Kapsamına Girmeyen Tasarımlar
1. Yenilik ve ayırt edicilik özelliği bulunmayan tasarımlar,
2. Kamu düzeni ve genel ahlaka aykırı tasarımlar,
3. Teknik fonksiyonun gerçekleştirilmesinde, tasarımcıya tasarıma ilişkin özellik
ve unsurlarda hiçbir seçenek özgürlüğü bırakmayan tasarımlar,
4. Tasarlanan veya tasarımın uygulandığı ürünü, başka bir ürüne mekanik olarak
monte edebilmek veya bağlayabilmek için ancak belirli biçim ve boyutlarda üretilebilen tasarımlar koruma kapsamına girmez.
Avrupa Topluluk Tasarım Tescili
05.01.2002 tarihinde yayınlanan Avrupa Topluluğu Konsey Tüzüğü (EC 6/2002)
uyarınca, 1 Nisan 2003 tarihinden itibaren Avrupa Birliği üyesi olan ülkeleri
kapsayacak üniter ve otonom bir tasarım koruma sistemi sağlanmaktadır.
Tüzük ile temin edilen korumanın en önemli özelliği tescilli ve tescilsiz tasarımlara
sağladığı çifte koruma sistemidir. Tescilli tasarımlar dosyalama tarihi ve ona bağlı
resmi yayın ile sağlanan haklara sahip olurken, tescilsiz tasarımlar, tasarımın
açıklanmasından itibaren üç yıllık bir süre için orijinal tasarımın kopyalarının
kullanımıma engel olabilmektedir.
Topluluk tasarım tescilleri için yetkili merci İspanyanın Alicante şehrinde bulunan ve
şimdiye kadar Topluluk Marka Tescillerini üstlenen OHİM (Office for the
Harmonization in the Internal Market) dir.
Türkiyenin Durumu
Türk başvuruları, Paris Birliği ve Dünya Ticaret Örgütü üyesi olması sıfatıyla Topluluk
Tasarımı dosyalanabilmektedir. Başvurular, Topluluk Markasında olduğu gibi,
Topluluk üyesi ülkelerden birinde kayıtlı bir marka vekili aracılığıyla yapılabilmektedir.
Topluluk Tasarım Tescil başvurusu yapılmasından sonra tescil belgesinin alınmasına
ve tescilin kesinlik kazanmasına kadar geçen süre yaklaşık 7 aydır.
Uluslararası Tasarım Tescili
Tasarımların uluslararası boyutta tesciline imkan veren Lahey Anlaşması, Cenevre
Metnine göre; 01/01/2005 tarihinden itibaren Türkiye‟de de uygulamaya geçmiştir. Bu
anlaşmaya Türkiye dahil 40 ülke üyedir.
Bu sistemle, diğer uluslararası ya da bölgesel başvurularda da olduğu gibi tek bir
başvuru ile seçilen ülkelerde endüstriyel tasarım tescili ile koruma sağlamak mümkün
olabilmektedir. Böylece her ülkeden vekil bulunması, evrak hazırlanması, ülkenin
para birimine göre para ödenmesi ve tercümelerin yapılması gibi işlemlerin
yapılmaması gibi büyük avantajlar sağlamaktadır.
Lahey Anlaşmasına göre yapılacak uluslararası işlemlerdeki yetkili kuruluş WIPOdur.
Uluslararası başvuruda da Ulusal Başvuruda olduğu gibi yayın erteleme ve Rüçhan
Hakkı talepleri yapılabileceği gibi, birden fazla tasarım ile çoklu başvuruda yapılabilir.
